Onbewust

Het is nog niet zolang dat we weet hebben van het onbewuste. Sindsdien bekijken we onszelf en de medemens met andere ogen. Het onbewuste is een duistere deus ex machina die ons dingen laat doen waarvan we altijd dachten dat we er zelf enige inspraak in hadden. Mensen zijn vaak niet wie of wat ze lijken te zijn; hun gedrag om met enige scepsis te benaderen. Sire heeft nu televisiespotjes waarin we aangemoedigd worden vriendelijkheid te accepteren voor wat het is. Maar in dat spotje zitten geen lifters die plots enge moordenaars blijken of oude mannen die vanwege zwakke darmen bij je aanbellen, wier grote boodschap jouw kostbaarheden en pinpas betreft. In iedere mens schuilt een waanzinnige en niemand weet wanneer die zijn nare hoofd heft. In de Verenigde Staten bestaan al programmaatjes die je op de gsm van je partner kunt installeren. Daarmee controleer je de inhoud van al zijn of haar sms’jes. Kortom, wantrouwen slaat toe, omdat onze visie op de menselijke ziel wellicht objectiever, daarmee niet echt aangenamer is geworden. Het vervelende is ook nog dat we onszelf gaan wantrouwen. Ben je wel echt zo gelukkig als je jezelf voorhoudt, was je niet net wat te vaak je handen, ben je misschien neurotisch of anaal gericht? En hoe zit het met je jeugd. Kunnen de nachtmerries, die je af en toe hebt, geen oorsprong hebben in verborgen herinneringen. Ben je slachtoffer van misbruik of slachtoffer van je eigen ziel? Hoe weet je dat je echt normaal bent, wanneer het kenmerk van een werkelijk krankzinnige is dat hij denkt normaal te zijn.

Mensen hebben een handige eigenschap, die vaak in het tegendeel verandert. Ik heb het over het vermogen te anticiperen. Dat is handig, want je vergeet dan niet je boterhammetjes – je anticipeert op de honger van tussen de middag – en je kunt met enige vertrouwen naar de toekomst kijken; je hebt immers wijze lessen geleerd waarop je kunt anticiperen. Gemaakte fouten bega je niet snel weer. Op een aantal na dan, maar daar kom ik later nog op. Anticipatievermogen heeft ook een keerzijde. Je kunt namelijk gaan malen over wat er allemaal wel niet mis kan gaan in de toekomst. Voor je het weet komt je leven dan tot een halt, omdat je bang bent voor de gevolgen van keuzes die je maakt. Het lijkt je onmogelijk nog enige keuze te maken, niet beseffend dat geen keuze ook een keuze zal blijken. Het denkvermogen, bewustzijn is door de een of andere filosoof – weet zijn naam niet meer – een ziekte van de ziel genoemd. Want als je alle voordelen van ons mens-zijn afstreept tegen al de nadelen, waarom zou je dan niet liever een onbezorgde, van geen kwaad bewuste slak zijn? Maar goed, als de vlieg had geweten, dat een olifant meer schijt dan een vlieg in de eeuwigheid, had hij beslist meer gescheten. We kunnen niet om ons bewustzijn heen en sinds Freud heeft dat bewustzijn weer weet van het bestaan van een onbewuste. Indien er een god bestaat, dan mag hem een zeker gevoel voor sadisme niet ontzegd worden, hoewel. Zijn wegen zijn immers ondoorgrondelijk.

Wij kunnen onszelf niet meer zien als onbevangen wezens. We weten dat er diepe onderstromen kolken in iedere mens en dat ieders gedrag lagen kent die moeilijk of zelfs onmogelijk te ontdekken zijn; tot het misschien te laat is. Toch kunnen wij mensen ook heerlijk naïef zijn. Neem de gemiddelde griezelfilm. ‘Ga nou niet in je eentje naar die donkere zolderkamer’, schreeuwt alles in je tegen een meisje dat – zo weet je – al snel af zal vallen voor de hoofdrol. Of neem die kennis die al voor de vierde keer wil gaan trouwen met een vent waar ieder ander aan ziet dat ook hij losse handjes heeft. Van sommige lessen leer je weer niet. Het vreemde is dat we in die gevallen met ons anticipatievermogen niet anticiperen op de mogelijkheid dat we niet hebben geanticipeerd. Nooit zal ik meer in de val van zo’n kutwijf lopen, denk je misschien. Maar dat je het ooit toch doet, daar gaat het anticipatievermogen aan voorbij. Het speelt al bij kleinere dingen. Je graait bij de kassa nog net een reep zoetigheid uit het rek en gooit het op de band. De volgende ochtend, staand op de weegschaal, neem je je voor nooit meer iets bij de kassa te pakken. Voortaan ga je een boodschappenbriefje maken en je koopt echt alleen wat daar op staat. Je belooft jezelf niet meer tot het laatste uur in de kroeg te gaan zitten om dan armoedige seks te hebben met de laatste vrouw die overblijft. Je zult voortaan een helder doel voor ogen hebben, weer wat aan je lijf gaan doen, gezonder gaan eten, stoppen met roken, gelukkig worden. Hoewel je beter weet, anticipeer je niet op de werkelijkheid die weer eens hard toeslaat wanneer je bij de kassa toch weer een zoete versnapering neemt.

Mensen zijn slecht in het opzij schuiven van verlangens, ook al is dat vaak het beste om te doen. De reden daarvoor is simpel. Volgens Freud is al ons gedrag gebaseerd op seksuele impulsen. Omdat je je daar niet de hele dag aan kunt overgeven, zoek je vervanging, alternatieven, surrogaten. En voor even voelt het lekker aan een wel heel speciale vakantie te boeken – zeehondknuppelen in Canada – of om die dure Pradaschoenen te kopen. Het doet je goed een full HD flatscreen tv te hebben, dure lingerie voor je vriendin te kopen (wat Freud maar weer eens gelijk geeft, want liever zie je haar gewoon in haar blootje) en op te kunnen scheppen met je eersterangskaarten voor een concert van een band die doorgaans binnen no time is uitverkocht. Het bevredigen van dit soort verlangens, blijkt steeds weer vluchtig. Toch kiezen we er zo weer voor. Omdat we nu eenmaal slachtoffer zijn van de machinaties van ons onbewuste.


http://faradim.wordpress.com/2010/03/12/de-psychologisering-van-het-dagelijks-leven/